Maszkowski Karol Zyndram (1868–1938), malarz, pedagog. Ur. 26 V we Lwowie (czasem w literaturze błędnie podawane daty ur. M-ego: 1869, 1872, 1875). Był synem Karola (zob.) i Włoszki Maricy Ferro. Po ukończeniu gimnazjum we Lwowie wstąpił do Szkoły Sztuk Pięknych (SSP) w Krakowie, gdzie studiował w l. 1887–92 pod kierunkiem W. Łuszczkiewicza i J. Matejki. Uczestniczył w słynnych wycieczkach poznawczych po kraju, urządzanych przez Łuszczkiewicza. Kolegami jego w SSP byli J. Mehoffer i S. Wyspiański, z tym ostatnim łączyła M-ego bliska przyjaźń (zachowała się liczna korespondencja obu artystów, częściowo drukowana w „Lamusie” 1910). Równocześnie ze studiami malarskimi odbywał M. na UJ studia z zakresu historii sztuki. W r. 1890 spędził kilka miesięcy w Wiedniu zwiedzając tamtejsze muzea. Opuścił SSP w grudniu 1892, następnie wyjechał do Paryża, gdzie pogłębiał studia w pracowni L. Gérome’a i w Akademii Juliana. Po powrocie do kraju (ok. r. 1898) zamieszkał początkowo w Krakowie, a potem przeniósł się na kilkuletni pobyt do wschodniej Galicji (Żabie na Huculszczyźnie 1902–1906/7). Ten okres twórczości zyskał mu miano malarza ludu huculskiego. Tematem obrazów były sceny rodzajowe, typy ludzi, wnętrza cerkwi i pejzaże. Prace te wystawiał w Krakowie w Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych (TPSP) od r. 1897, w Zakopanem w r. 1901 oraz z lwowskim TPSP w Krakowskim Pałacu Sztuki cykl huculski w r. 1905. Od r. 1907 uczestniczył w wystawach Tow. Artystów Polskich «Sztuka» jako jej członek (w r. 1912 wybrano go sekretarzem). Należał do bywalców i uczestników kabaretu «Zielony Balonik», rysunki i obrazy jego zdobiły wnętrze «Jamy» Michalikowej (ok. 1905). Był członkiem Tow. «Polska Sztuka Stosowana» i w r. 1911 wszedł w skład Wydziału i Komisji Rozpoznawczej oraz należał do Stowarzyszenia «Warsztaty Krakowskie».
M. zajmował się jednak głównie polichromią i witrażem. Do znanych prac z tego zakresu należą: witraże kaplicy Czartoryskich na Wawelu (ok. 1901? zachowane), polichromia kościoła w Pilźnie pod Dębicą (ukończona w r. 1909, zachowana; projekty jej wystawiał w r. 1908 na Wystawie «Polskiej Sztuki Stosowanej» w Warszawie). W r. 1910 uczestniczył w konkursie na polichromię katedry Ormiańskiej we Lwowie (zachowana scena Zwiastowania na supraporcie). Projekty te, a także karton witraża do kościoła OO. Cystersów w Mogile pod Krakowem z postacią bł. Iwo Odrowąża i projekty polichromii cerkwi w Tatarowie znalazły się na I. Wystawie Współczesnej Sztuki Kościelnej im. Piotra Skargi w Krakowie w r. 1911. Ok. r. 1912 ozdobił polichromią (fryzy z owoców) willę Leonarda Lepszego w Krakowie (przy ul. Wyspiańskiego). W r. 1914 powstała polichromia kaplicy zamkowej Habsburgów w Konopiszte koło Pragi i polichromia kaplicy zamkowej w Żywcu. W okresie międzywojennym wykonał M. polichromię kaplicy OO. Jezuitów w Chyrowie (ok. 1921–2), witraż w kościele w Pruszkowie z postacią św. Kazimierza (ok. 1926–7, zachowany); 12 kartonów witraży dla kościoła Ewangelickiego w Warszawie z postaciami apostołów (zniszczone w r. 1939), dwa witraże dla Starego Ratusza w Poznaniu (sala Rady Miejskiej) w r. 1932 (zniszczone w r. 1945). M. współpracował blisko z krakowskim «Zakładem Witraży i Mozaik S. G. Żeleński».
Interesował się ponadto meblarstwem. Brał udział w Wystawie Architektury i Wnętrza w Otoczeniu Ogrodowym w Krakowie (Park Jordana) w r. 1912, wystawiając zestaw mebli do Domu Rękodzielnika zaprojektowanego przez A. Szyszko-Bohusza. M. próbował sił w dziedzinie wystawiennictwa (Wystawa Starożytności im. Króla Władysława Jagiełły w Krakowie, 1910) oraz scenografii: projektował kostiumy do baletu „Joseph Castus” Sz. Szymonowicza, wystawionego w teatrze miejskim w Krakowie w r. 1914. Był członkiem Sokoła i zaczął wówczas używać pseud. Zyndram, którym posługiwał się także podczas pierwszej wojny światowej, gdy uczestniczył w l. 1915–8 w walkach II Brygady Legionów Polskich jako kawalerzysta (uzyskał stopień rotmistrza). W latach późniejszych pseudonim ten stał się drugim imieniem M-ego. Z czasów wojny pochodzą liczne rysunki węglem oraz tempery, wśród których dominują portrety żołnierzy i oficerów Legionów, m. in. artystów i pisarzy (np. Wilhelma Wyrwińskiego, Bonawentury Lenarta, Kazimierza Młodzianowskiego i Andrzeja Struga). Prace były eksponowane na wystawach: Dzieła Sztuki Legionowej (Kr. 1916), Legiony w Sztuce (W. 1917), Wystawa Legionów Polskich (Kr. 1924), Historyczna Wystawa Legionów Polskich (Kr. 1934). W r. 1917 jedną pracę zakupiono do rozlosowania w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP) (Żołnierz I-szy, tempera).
Działalność pedagogiczną rozpoczął M. przed pierwszą wojną światową; wykładał na kursach introligatorstwa w Muzeum Techniczno-Przemysłowym (1910), w Szkole Malarskiej dla Kobiet uczył malarstwa i rysunku (1914), następnie prowadził rysunek wieczorny w Krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych (1917/18). W r. 1925 przeniósł się na stałe do Poznania, gdzie został dyrektorem Państw. Szkoły Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego i na tym stanowisku pozostał do śmierci. Szkole poznańskiej nadał charakter uczelni artystycznej, kształcącej młodzież w kierunku podnoszenia ogólnej kultury wnętrza i praktycznego przygotowywania do współpracy z przemysłem w różnych dziedzinach. Sam kierował katedrą architektury wnętrza (szczególnie uwzględniając projektowanie mebli). W ostatnich latach życia M. uprawiał nadal malarstwo sztalugowe, malując głównie martwe natury i pejzaże. Należał do Stowarzyszenia Artystów Poznańskich «Świt». Na 12 wystawie «Świtu» w r. 1926 w poznańskim TPSP znalazła się duża kolekcja prac dekoracyjnych artysty.
M. był typowym przedstawicielem sztuki Młodej Polski, jednym z współtwórców polskiej sztuki dekoracyjnej, artystą wyznającym ideę integracji wszystkich dziedzin plastyki. W malarstwie monumentalnym i witrażu, początkowo typowo secesyjnym w wyrazie i rozwiązaniach formalnych, stosował duże motywy figuralne obok ornamentu roślinnego, silne kontrasty barw ciepłych z zimnymi. Później kompozycje uległy uproszczeniu, a gama barw rozjaśnieniu. W malarstwie sztalugowym M-ego cechował realizm i duża wrażliwość kolorystyczna przy znacznej dekoracyjności. M. publikował własne artykuły, m. in. O restauracji katedry na Wawelu („Przegl. Zakopiański” 1902 nr 13 s. 126–7; nr 14 s. 133–4), U madame Charlotte (o S. Wyspiańskim, „Sztuki Piękne” 1925/6 s. 24–6), Jak uprzemysłowić zdobnictwo (P. 1927), Rola elementu artystycznego w przemyśle („Echo Powszechnej Wystawy Krajowej” 1927 nr 3), Państwowa Szkoła Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego w Poznaniu („Rzeczy Piękne” 1928 nr 7 s. 63–80), O potrzebie i konieczności istnienia specjalnego wydziału architektury wnętrz w szkołach sztuki stosowanej („Barwa i Rysunek”, P. 1932 nr 2 i „Przegl. Stolarski” 1932 nr 6). Prace artysty znajdują się w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, Muzeum Narodowym w Warszawie, Krakowie, Poznaniu oraz u żony i synów. Zmarł M. 24 III 1938 w Warszawie. Odznaczony był Krzyżem Walecznych w czasie pierwszej wojny światowej i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski za działalność na polu szkolnictwa i przemysłu artystycznego (1933). Ożeniony był (od r. 1918) z Izabellą Bronikowską, córką Alojzego i Antoniny z Kucharzewskich (obecnie Lancberg). Maszkowscy mieli dwóch synów: Andrzeja Zyndrama (ur. 1918) i Wojciecha Zyndrama (ur. 1920).
Portret M-ego J. Mehoffera (przed r. 1895, rys. węglem, szkic do jednej z postaci obrazu «Śpiewaczka», własność syna M-ego Wojciecha), Portret M-ego w mundurze legionisty przez R. Kramsztyka (1920, tempera, własność syna Andrzeja), Fot. w posiadaniu synów M-ego; – Grajewski, Bibliografia ilustracyj; Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler des XX Jahrhunderts, Hrsg. v. H. Vollmer, Leipzig 1956 III; Bénézit, Dictionnaire; Peretiatkowicz–Sobeski, Współczesna kultura pol.; Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych, s. 176; Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler, (Gumowski M.); Katalog I-szej Wystawy Współczesnej Polskiej Sztuki Kościelnej im. Piotra Skargi, Kr. 1911; Katalog Wystawy dzieł sztuki „Legiony Polskie”, Kr. 1916, 1924, 1934; Katalog Wystawy Towarzystwa „Polska Sztuka Stosowana”, W. 1908; Katalogi wystaw Towarzystwa Artyst. Polskich „Sztuka”, z l. 1907–32; – Dobrowolski T., Sztuka Młodej Polski, W. 1963; Huml I., Warsztaty krakowskie, Wr.–W.–Kr.–Gd. 1973; Niewiadomski E., Malarstwo Polskie XIX i XX w., W. 1926; Pęcherska-Szczepska J., Wspominam Zdobniczą, w: Poznańskie wspominki 1918–1939, P. 1973, s. 567–610 (tu rysunkowy portret M-ego przez R. T. Wilkanowicza); Polskie życie artystyczne w latach 1890–1914, Praca zbiorowa pod red. A. Wojciechowskiego, Wr.–W.–Kr. 1967 (fot.); 1919–1969. Poznańska Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych w Poznaniu, P. 1971; – Mater. do Dziej. Akad. Sztuk Pięknych, I, II; „Echo Liter.-Artyst.” 1914 z. 3 s. 183; Kalendarz Ilustr. Kur. Codz., 1939 s. 186 (Kronika żałobna); „Kur. Liter.-Nauk.” 1938 nr 15 s. 226–7; „Lamus” T. 2: 1909 s. 237–52, T. 7: 1910 s. 351–91; „Sztuki Piękne” 1925/6 s. 362, 1929 s. 69, 72, 1932 s. 215, 1933 s. 420; „Świat” 1907 nr 9 s. 2, 1909 t. 2 nr 28 s. 10–11, 1911 nr 4 s. 4, nr 44 s. 17, nr 50 s. 10, 1913 nr 11 s. 10, 1914 nr 2 s. 12, 1917 nr 14 s. 4, 1934 nr 33 s. 8; „Tyg. Ilustr.” 1908 t. 1 s. 118, 242, 1910 nr 12 s. 245, 1911 t. 2 s. 1024, 1917 nr 14 s. 170, 1926 nr 24 s. 435, 1926/7 nr 7 s. 323; „Ziemia” 1934 s. 291–7; IS PAN: Materiały do Słownika Artystów; Informacje syna M-ego Wojciecha.
Irena Huml